28 sie Środek karny w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych jest niekonstytucyjny
W dniu 04 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt: SK 22/21 orzekł, że Art. 42 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2024 r. poz. 17), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw(Dz. U. poz. 541), w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 ustawy – Kodeks karny, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Nawiązując do powyższego orzeczenia, w niniejszym opracowaniu chciałbym pochylić się i przedstawić zagadnienie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.
Zgodnie z aktualną treścią art. 42 § 3 kodeksu karnego, Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio:
art. 178a § 4 k.k.
w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. tj. ponowne prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub po użyciu środka będąc uprzednio za taki czyn skazanym lub będąc skazanym za spowodowanie katastrofy w komunikacji; sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji; spowodowanie wypadku komunikacyjnego lub spowodowanie wypadku komunikacyjnego w przypadku żołnierza
art. 177 § 2 k.k. oraz 355 § 2 k.k.
w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2kk. tj. spowodowanie wypadku komunikacyjnego oraz w stosunku do żołnierza 355 § 2 k.k. jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, a sprawca w chwili popełniani czynu był w stanie nietrzeźwości, lub pod wpływem środka odurzającego, lub zbiegł z miejsca zdarzenia, lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
art. 178 § 1 k.k.
oraz w stosunku do sprawcy w czasie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów orzeczonego za jazdę pod wpływem tj. art. 178 § 1 k.k. ponownie prowadzi pojazd pod wpływem alkoholu lub środka odurzającego
Czy zawsze sądy były zobowiązanie do orzekania takiego zakazu?
Kodeks karny z 1997 r. swojej początkowej wersji, w treści przepisu art. 42 kk. nie zawierał § 3 i nie przewidywał obowiązku orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów.
Paragraf ten został dodawany nowelą z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny.
Miał on następującą treść:
„Sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 lub 174, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub w art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.”
Po wejściu w życie art. 42 § 3 k.k., sądy nie były zobowiązane do orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów a jedynie istniała taka możliwość, która zależna była od oceny sądu orzekającego w sprawie.
Obowiązek orzekania tego środka karnego pojawił się wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska i nie dotyczył sprawy, który dopuścił się ponownie jazdy pod wpływem będą uprzednio za to skazanym.
Zmiany z dnia 20 marca 2015 r.
Do interesującej nas zmiany doszło wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.
Właśnie wtedy też art. 42 § 3 otrzymał następującą treść „Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 lub jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub w art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.” Wraz z tą zmianą dodano interesujący nas obowiązek orzekania dożywotniego zakazu również w stosunku do sprawy przestępstwa z art. art. 178a § 4 k.k., który aktualnie w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest niekonstytucyjny.
Jak wpływ orzeczenie będzie mieć na praktykę?
Należy zacząć od tego, że pomimo wydania przez Trybunał wyroku, do czasu jego publikacji, orzeczenie nie obowiązuje, a sądy w dalszym ciągu zobowiązane są do orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów. Kiedy natomiast wyrok zostanie w końcu opublikowany przez Rządowe Centrum Legislacji, pozostaje pytanie czy nasz ustawodawca dokona stosownej zmiany w przepisie czy też spotkamy się z sytuacją obowiązywania przepisu, który jest jednocześnie niekonstytucyjny. W takiej sytuacji to sąd orzekający w sprawie będzie zobowiązany do nieorzekania dożywotniego zakazu i orzekania tego zakazu zgodnie z ogólnymi regułami wyrażonymi w przepisie art. 43 § 1 k.k. czyli od roku do dziesięciu lat.
Należy również pamiętać, że po ogłoszeniu orzeczenia powstanie możliwość wzruszenia już prawomocnych orzeczeń w zakresie orzeczonego dożywotniego zakazu i zmiana tego środka karnego na środek terminowy.