30 lip Prawo do uzyskania rekompensaty w procesie karnym
Często w praktyce spotykam się z pytaniami oraz problemami pokrzywdzonych, dotyczącymi kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia w związku z popełnionym przestępstwem.
Zaczynając od początku, w aktualnym stanie prawnym pokrzywdzony ma pełne prawo do uzyskania rekompensaty od oskarżonego w procesie karnym.
W zależności od charakteru sprawy i szkody sprawca na podstawie art. 46 kodeksu karnego może zostać zobowiązany do naprawienia szkody w części lub całości lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Ważne rozróżnienie
Kiedy obowiązek naprawienia szkody, a kiedy zadośćuczynienie?
Naprawienie szkody
Szkody materialne
Zadośćuczynienie
Krzywda niematerialna
Obowiązek naprawienia szkody
Obowiązek naprawienia szkody stosujemy, gdy sprawca swoim zachowaniem wyrządził materialną szkodę, np. ukradł pieniądze lub zniszczył drzwi do domu.
Sąd wydając wyrok, może zobowiązać sprawcę, w zależności od okoliczności sprawy, do przywrócenia zniszczonego mienia do stanu poprzedniego lub zwrotu równowartości np. skradzionych rzeczy.
Zadośćuczynienie
Zadośćuczynienie stosujemy natomiast wtedy, kiedy dojdzie do krzywdy, która ma charakter niematerialny, najwcześniej w przypadku przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu lub bezpieczeństwu w komunikacji.
Dotyczy to sytuacji, kiedy to pokrzywdzony odniesie w wyniku zachowania sprawcy obrażenia. W takiej sytuacji, sąd zobowiązuje sprawcę do zapłaty określonej sumy pieniędzy, która ma na celu zrekompensowanie odniesionych przez pokrzywdzonego krzywd.
Czy rekompensata jest obowiązkowa?
To zależy. Art. 46 kodeksu karnego co do zasady daje możliwość swobody sądowi, ponieważ sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia. Przy czym swoboda sądu jest ograniczona wolą pokrzywdzonego, ponieważ jeżeli w toku postępowania pokrzywdzony lub osoba uprawniona złoży wniosek o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie, sąd musi nałożyć na oskarżonego taki obowiązek.
Należy przy tym pamiętać, aby taki wniosek obligatoryjne złożyć do czasu zakończenia przewodu sądowego.
Co w sytuacji, gdy nie można orzec obowiązku naprawienia szkody?
Czasem charakter sprawy nie pozwala na orzeczenie obowiązku naprawienia szkody czy zadośćuczynienia. W tej sytuacji zamiast tego, sąd orzeka obowiązek nawiązki w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu.
Czy mimo orzeczonego odszkodowania można pozwać oskarżonego?
Tak, zgodnie z treścią art. 46 § 3 kodeksu karnego orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Najczęściej w praktyce z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, kiedy to po zakończeniu sprawy karnej dotyczącej np. wypadku w komunikacji, pokrzywdzony występuje następnie z pozwem o wypłatę odszkodowania do ubezpieczyciela sprawy.
Termin spełnienia świadczenia przez sprawcę?
Tutaj odpowiedź w konkretnej sprawie da nam treść wyroku, ponieważ sąd może określić konkretny termin na spełnienie świadczenia. Może to być np. miesiąc. Może też w tej kwestii milczeć, wtedy sprawca winien spełnić swoje świadczenie kompensacyjne od razu po uprawomocnieniu wyroku.
Należy przy tym pamiętać, że jeśli sprawca nie realizuje świadczenia polegającego na zapłacie, można wystąpić o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i skierować sprawę do egzekucji.
Co zrobić gdy sprawca uchyla się od spełnienia świadczenia?
Od 1 października 2023 r. do kodeksu karnego dodano nowy przepis art. 244 k.k., zgodnie z treścią którego uchylanie się od zapłaty orzeczonego obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia czy nawiązki stanowi odrębny czyn zabroniony.
O tym przestępstwie piszę w artykule: Uchylanie się od wykonania orzeczonego obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia czy nawiązki jako odrębny czyn zabroniony